ابن‌عراقی ابوزرعه ولی‌الدین احمد بن عبدالرحیماِبْنِعِراقی، ابوزرعه ولی‌الدین احمد بن عبدالرحیم (۳ ذیحجه ۷۶۲-۲۷ شعبان ۸۲۶ق/۴ اکتبر ۱۳۶۱-۶ اوت ۱۴۲۳م)، فقیه و قاضی شافعی مصری بود. ۱ - تولدپدرش عالم مشهور حدیث ، حافظ زین‌الدین عراقی است.ابن‌عراقی در قاهره متولد شد [۱]
سخاوی، محمد، الضوء اللامع، ج۱، ص۳۳۷، قاهره، ۱۳۵۳ق.
و در ۳ سالگی همراه پدر به دمشق رفت.۲ - اساتید ویپدر از کودکی مشوق او در تحصیل علم بود و او را در دمشق در مجالس درس شاگردان فخرالدین ابن بخاری و فخرالدین ابن عساکر و دیگر محدثان شرکت داد و پس از چندی به قاهره بازگرداند. [۲]
ابن‌فهد، محمد، «لحظ الالحاظ»، ذیل تذکرة الحفاظ ذهبی، ج۱، ص۲۸۴- ۲۸۵، حیدرآباد دکن، ۱۴۰۰ق/۱۹۸۰م.
[۳]
ابن‌تغری بردی، یوسف، المنهل الصافی، ج۱، ص۳۱۲، به کوشش احمد یوسف نجاتی، قاهره، ۱۳۷۵ق/۱۹۵۶م.
آنگاه ابن‌عراقی به حفظ قرآن پرداخت. [۴]
سخاوی، محمد، الضوء اللامع، ج۱، ص۳۳۷، قاهره، ۱۳۵۳ق.
در ۷۸۰ق بار دیگر به دمشق رفت و نزد طبقه جدیدی از محدثان حدیث شنید.در عین حال از فراگیری سایر علوم نیز غافل نبود.ابن‌عراقی در زادگاهش قاهره و نیز در دمشق، بیت‌المقدس ، مکه و مدینه نزد بزرگان زمان چون سراج‌الدین بلقینی، جمال‌الدین اسنوی، برهان‌الدین ابن جماعه، ابن‌ملقن، جمال‌الدین ابن نباته و ابوالبقاء سبکی، فقه ، حدیث و دیگر دانش‌ها را فراگرفت. [۵]
ابن‌تغری بردی، یوسف، المنهل الصافی، ج۱، ص۳۱۳، به کوشش احمد یوسف نجاتی، قاهره، ۱۳۷۵ق/۱۹۵۶م.
[۶]
سخاوی، محمد، الضوء اللامع، ج۱، ص۳۳۷، قاهره، ۱۳۵۳ق.
۳ - منصب ابنعراقیپس از درگذشت پدر مشاغل او را عهده‌دار شد و در جامع طولونی و مدارس دیگر تدریس فقه و حدیث را آغاز کرد و بعد از درگذشت همام‌الدین، شیخ مدرسه جمالیه، به جانشینی او برگزیده شد.در دهه ۹۰ به نیابت قاضی عمادالدین کرکی منصوب گردید و مدت ۲۰ سال در این مقام باقی ماند.در ۸۲۳ق برای به جای آوردن مناسبک حج به مکه رفت و در حرمین به تدریس پرداخت.پس از وفات قاضی جلال‌الدین بلقینی (۸۲۴ق) از سوی ملک ظاهر به قاضی القضاتی برگزیده شد. ۴ - وفاتاما یک سال و اندی بعد در اثر دشمنی برخی دولتمردان از این مقام برکنار شد و کمتر از یک سال بعد درگذشت.پیکر او را کنار پدرش به خاک سپردند. [۷]
ابن‌حجر، احمد بن علی، انباء الغمر بابناء العمر، ج۸، ص۲۲، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۵ق/۱۹۷۵م.
[۸]
سخاوی، محمد، الضوء اللامع، ج۱، ص۳۳۹- ۳۴۰، قاهره، ۱۳۵۳ق.
۵ - آثارمتعددی برای ابن‌عراقی ذکر شده است. ۶ - آثار چاپی۱.ذیل الکاشف ذهبی، به کوشش بوران صناوی، بیروت، ۱۹۸۶م؛ ۲.شرح الصدر فی ذکر لیلة القدر، که در ۱۳۴۳ق ضمن مجموعه‌ای در قاهره به چاپ رسیده است. ۷ - خطی۱.الامالی، نسخه‌هایی از این اثر در کتابخانه‌های بانکیپور موجود است؛ ۲.تحریر الفتاوی علی التنبیه و المنهاج و الحاوی، از این اثر نسخه‌هایی در کتابخانه‌های ملی [۹]
ملی، خطی، ج۸، ص۴۵۲.
و ازهریه [۱۰]
ازهریه، فهرست، ج۲، ص۴۶۰.
یافت می‌شود.نسخه اخیر در ۸۵۵ق کتابت شده است؛۳.ذیل علی ذیل العبر ذهبی، نسخه‌ای از این اثر که ذیلی است بر تذییل پدر مؤلف بر ذیل العبر ذهبی، در کتابخانه کوپریلی [۱۱]
کوپریلی، خطی، ج۱، ص۵۵۲.
موجود است؛۴.المستفاد من مبهمات المتن و الاسناد، نسخه‌هایی از این اثر در کتابخانه‌های مرعشی [۱۲]
مرعشی، خطی، ج۱۰، ص۳۵۸.
و برلین نگهداری می‌شود؛۵.المعین علی ارجوزة ابن یاسمین، که شرحی است بر منظومه ابن‌یاسمین در جبر و مقابله و نسخه‌هایی از آن در کتابخانه‌های اوقاف بغداد ، [۱۳]
طلس، محمد اسعد، الکشاف عن مخطوطات خزائن کتب لاوقاف، ص۳۲۹، بغداد، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۳م.
ظاهریه [۱۴]
ظاهریه، خطی (ریاضیات)، ج۱، ص۵۸.
و برلین وجود دارد؛۶.النظم الوهّاج‌ّ فی نظم المنهاج، این اثر که بنا به تصریح مؤلف در ۷۸۸ق تألیف شده، شرحی است بر نظم منهاج الاصول از پدرش و نسخه‌ای از آن در کتابخانه مجلس شورا [۱۵]
شورا، خطی، ج۹، ص۷۰.
نگهداری می‌شود.نسخه‌هایی از دیگر تألیفات وی نیز در برخی از کتابخانه‌های جهان موجود است.آثار دیگری نیز از وی یاد شده که نسخه‌ای از آن‌ها در دست نیست. [۱۶]
ابن‌فهد، محمد، «لحظ الالحاظ»، ذیل تذکرة الحفاظ ذهبی، ص۲۸۷، حیدرآباد دکن، ۱۴۰۰ق/۱۹۸۰م.
[۱۷]
ابن‌تغری بردی، یوسف، المنهل الصافی، ج۱، ص۳۱۵، به کوشش احمد یوسف نجاتی، قاهره، ۱۳۷۵ق/۱۹۵۶م.
[۱۸]
سخاوی، محمد، الضوء اللامع، ج۱، ص۳۴۳، قاهره، ۱۳۵۳ق.
[۱۹]
داوودی، محمد، طبقات المفسرین، ج۱، ص۵۱، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
۸ - فهرست منابع(۱) ابن‌تغری بردی، یوسف، المنهل الصافی، به کوشش احمد یوسف نجاتی، قاهره، ۱۳۷۵ق/۱۹۵۶م. (۲) ابن‌حجر، احمد بن علی، انباء الغمر بابناء العمر، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۵ق/۱۹۷۵م. (۳) ابن‌فهد، محمد، «لحظ الالحاظ»، ذیل تذکرة الحفاظ ذهبی، حیدرآباد دکن، ۱۴۰۰ق/۱۹۸۰م. (۴) ازهریه، فهرست. (۵) داوودی، محمد، طبقات المفسرین، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م. (۶) سخاوی، محمد، الضوء اللامع، قاهره، ۱۳۵۳ق. (۷) شورا، خطی. (۸) طلس، محمد اسعد، الکشاف عن مخطوطات خزائن کتب لاوقاف، بغداد، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۳م. (۹) ظاهریه، خطی (ریاضیات). (۱۰) کوپریلی، خطی. (۱۱) مرعشی، خطی. (۱۲) ملی، خطی؛ ۹ - پانویس
۱۰ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن‌عراقی»، ج۴، ص۱۵۰۳. |